Admin
Admin
Tổng số bài gửi : 1685
Join date : 26/06/2013
Age : 76
Đến từ : PHUOC AN TUY PHUOC
 |  Tiêu đề: BÌNH ĐỊNH : NÔI VĂN HOÁ MIỀN TRUNG  Tue Jul 23, 2013 1:50 pm | |
| BÌNH ĐỊNH : NÔI VĂN HOÁ MIỀN TRUNGTừ trời xanh rơi vài giọt Tháp Chàm quanh Qui Nhơn... (Văn Cao)
1 ) Người ta đã dùng khái niệm "nồi hầm" (melting pot) để chỉ: về nhân chủng học là sự quần cư hỗn cư, về văn hóa học là sự hòa trộn các nền văn hóa tạo ra những giá trị văn hóa mới. Bình Định - đất Champa xưa và đất Việt sau này - đã có hai biểu tượng độc đáo: một là, "từ trời xanh rơi vài giọt Tháp Chàm /quanh Qui Nhơn", và hai là, thành Hoàng đế triều Tây Sơn được xây chồng lên thành Đồ Bàn - kinh đô cổ của Vương quốc Champa. Nhà thơ Văn Cao đã nhìn ra những "giọt Tháp Chàm" như báu vật của trời xanh "rơi" quanh thành phố Qui Nhơn đẹp như một lẵng hoa hồng. Đó là quá khứ hội nhập cùng hiện tại, là sự bí ẩn hiện hình và song hành cùng đời sống, là văn hóa Champa "hòa huyết" văn hóa Việt. Và khảo cổ học, thực tế hơn, đã "đào bới" để tìm ra được hai kinh thành Hoàng đế và Đồ Bàn gần như chồng lên nhau nơi một vùng đất xứng danh là “địa linh”: An Nhơn. Văn hóa bao giờ cũng "chảy" theo cách chảy, theo qui luật của những dòng sông: đó là tích hợp, hòa trộn, gạn lọc, giao thoa, và cuối cùng, là “chảy về chỗ trũng”. Cái “chỗ trũng” ấy gọi là “nôi” của văn hóa.
Bình định đã âm thầm hun đúc nên những nghệ sĩ tài năng cho những năm xây dựng hòa bình ở miền đất bắc và nhất là cho cuộc kháng chiến chống mỹ ở chiến khu năm sau đó
Lý thuyết “địa văn hóa” xem ra có những hạt nhân hợp lý của nó. Vì có đất rồi mới có người, có người rồi mới có văn hóa. Và dòng chảy của văn hóa Chăm tới một ngã ba bất ngờ nào đó đã gặp gỡ với dòng chảy của văn hóa Việt. Nơi gặp gỡ ở khoảng rộng là miền Trung Việt Nam, ở khoảng hẹp hơn là Bình Định. Nhưng "khoảng hẹp" trong văn hóa nhiều khi lại tích chứa dồn nén sự "hòa nhập hòa tan" văn hóa rõ rệt hơn ở "khoảng rộng". Ở lĩnh vực nào không biết, chứ ở văn hóa thì "hòa nhập" bao giờ cũng đi kèm với "hòa tan" - bởi có hòa tan mới tạo được chất lượng văn hóa mới, và có thể kháng cự lại sự thoái hóa văn hóa. Nếu tới năm 1968 Claude Shannon mới tìm ra được "qui luật thông tin" thì từ trước đó trong vật lý Boltzmann đã tìm được "công thức entropy" có nội dung trùng hợp: "Nếu một môi trường hoàn toàn khép kín thì môi trường đó tất yếu sẽ bị thoái hóa". May mắn thay, tới Bình Định thì văn hóa Việt và văn hóa Chăm đã kịp mở vào nhau, đã kịp "hòa huyết" với nhau để có được những "đứa con lai văn hóa" mạnh khỏe và không bị thoái hóa.
Tháp Dương Long ở Bình Định
2 ) Đào Duy Từ (1572-1634) là một trong những “nhà hoạch định chính sách” thành công nhất tại Việt Nam từ xưa tới nay, đồng thời là "Ông Tổ" của nghệ thuật hát tuồng Bình Định. Vì sao một nhà chính trị, một nhà quân sự lỗi lạc vốn quê Thanh Hóa lại có thể thành công đến như thế khi khởi nghiệp tại đất Bình Định? Vì sao Đào Duy Từ lại là người khai sáng nghệ thuật tuồng? Tuồng vốn là nghệ thuật dân gian, nhưng tới khi Đào Duy Từ vốn được trang bị văn hóa và am hiểu nghệ thuật (cung đình?) Xứ Đàng Ngoài tiếp thu nghệ thuật tuồng dân gian xứ Đàng Trong (đã có phần mai một tính chất cung đình Chăm) tại Bình Định, thì ông đã cải biến để tuồng chính thức trở thành nghệ thuật cung đình (của người Việt). Sau này, tới Đào Tấn đã nâng tuồng Bình Định lên thành một nghệ thuật hoàn thiện. “Gien Chăm” trong nghệ thuật tuồng Đào Tấn đã thành một "gien lặn", nhưng như thế không có nghĩa là nó đã mất dạng. Và thêm một lý do để tuồng có thể sống mạnh khỏe đến như thế tại đất Bình Định cho tới bây giờ, ngoài việc nhờ vào thiên tài cách tân và hoàn thiện nghệ thuật của Đào Tấn, còn nhờ chính vào sự hưởng ứng, yêu mến từ vô thức của người Bình Định - những người đã mang đậm hòa huyết Chăm-Việt, những người đã lưu giữ và nghe âm âm trong máu mình nhịp trống tuồng. Dựa vào lý thuyết vật lý và thông tin của Boltzmann và Shannon, có thể nói là may mắn cho tuồng đã gặp được một "môi trường mở" về văn hóa ngay tại đất Bình Định, nên tuồng mới có cơ hội phát triển như vậy.
3) Tới bây giờ tôi vẫn không hết ngạc nhiên, vì sao từ những năm 30 của thế kỷ 20, tại Bình Định lại xuất hiện với một mật độ dày như vậy những nhà thơ tài năng kiệt xuất: Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Yến Lan, Quách Tấn. Có thể kể thêm vào đó Bích Khê của Quảng Ngãi, người coi Qui Nhơn Bình Định là “môi trường thơ” của mình, coi Hàn Mặc Tử là bạn thơ chí thiết và là “ngòi nổ” cho thành công thơ của mình. Dường như, trong hiện tượng "chói sáng một vùng thơ" này, lại có dấu ấn của hòa huyết Chăm-Việt tại một vùng đất mở về văn hóa là Bình Định. Tôi không muốn theo cách của nhà nhân chủng học để chỉ ra ở một nhà thơ nổi tiếng này hay kia của "Trường Thơ Bình Định” có bao nhiêu phần trăm “máu Chăm” bao nhiêu phần trăm “máu Việt”. Tôi chỉ xin nêu một dẫn chứng: vì sao, khi mới ở tuổi 16, 17 mà Chế Lan Viên (vì sao ông lại lấy họ "Chế" - một họ người Chăm làm bút danh, trong khi ông mang họ Phan?) đã có tập thơ Điêu tàn gây chấn động đời sống văn học thời đó, một tập thơ hoàn toàn lấy cảm hứng từ những Tháp Chăm, từ sự suy vong của những Vương triều Chămpa, từ “những linh hồn Chăm phiêu dạt”? Ở đây, xin đừng lấy quan điểm xã hội học hay chính trị học thô sơ mà giải thích về hiện tượng "chín sớm" của thơ Chế Lan Viên qua tập Điêu tàn. Cũng sẽ rất khó hiểu khi quan niệm văn hóa và nhân chủng theo cách nhìn những “môi trường khép kín”. Nhưng sẽ dễ hiểu hơn khi nhìn nhận sự hòa huyết về nhân chủng và văn hóa ở vùng đất Bình Định đã là cái nôi cho ra đời những “tài năng thơ hòa huyết” trác tuyệt như vậy.
Nón Gò Găng - Bình Định - Ảnh: Đào Tiến Đạt
4) Thời kháng chiến chống Pháp, Bình Định lại tiếp tục là "cái nôi" của văn hóa, văn nghệ kháng chiến. Cũng không đơn giản vì Bình Định và Quảng Ngãi là nơi Bộ chỉ huy tối cao khu năm chọn làm "đại bản doanh", nên văn hóa hay văn nghệ kháng chiến mới “ăn theo” vào đó mà tồn tại và phát triển. Những Nguyên Ngọc, Nguyễn Chí Trung, Phạm Hổ, Lưu Trùng Dương... thuở ấy còn rất trẻ, nhưng họ đã kịp lớn lên từ cái nôi này để, người lên Tây Nguyên, kẻ vào Khánh Hòa, Bình Thuận sáng tác những tác phẩm phục vụ kịp thời cuộc kháng chiến, đồng thời tích lũy cho bước đường văn học còn dằng dặc xa của mình. Các loại hình nghệ thuật khác, từ nghệ thuật tuồng truyền thống đến âm nhạc, múa, hội họa... của cả khu năm (gồm miền Trung và Tây Nguyên) đều được nuôi dưỡng và phát triển bởi Bình Định. Dù những “tác phẩm để đời” của thời kháng chiến chống Pháp ấy trên đất Bình Định còn thưa vắng, nhưng với vai trò “chiếc nôi”. Và dù ở hai phía, hay trong cuộc đời phải đi theo nhiều hướng khác nhau, nhưng quả thật Bình Định đã “đẻ” ra được không ít những nhà văn, những nghệ sĩ nổi tiếng trong cả nước.From:hoaviet@hcm.fpt.vn | |
|
Calendar
